ต้นจิกนาในไร่อ้อย…ไม้สารพัดประโยชน์

ถ้ามีคนถามว่า รู้จักต้นจิกนาบ้างไหม สำหรับท่านที่เคยกินมาแล้ว ย่อมที่จะบอกได้ว่า ต้นจิกนานั้น มีรสชาติอย่างไร และถ้าถามต่อไปอีกว่า ลักษณะของลำต้นล่ะ ท่านที่เคยปีนป่ายเพื่อเก็บยอด ก็ที่จะบอกลักษณะของลำต้นและแหล่งที่พบเจอได้ไม่ผิดพลาดแน่ แต่ถ้าผมบอกว่าผมเก็บยอดจิกนาจากไร่อ้อย คนทั้งสิบทั้งร้อยจะต้องงงและสงสัยแน่ๆๆ

จิกนาหรืออีกหลายๆชื่อที่เรียกขานตามภูมิภาคท้องถิ่นของไทย อย่างเช่น กระโดนทุ่ง, กระโดนน้ำ (หนองคาย) กระโดนสร้อย (พิษณุโลก) จิกนา (ภาคใต้) จิกน้ำ (ภาคกลาง) จิ๊ก (กรุงเทพฯ) ปุยสาย ตอง (เหนือ) ลำไพ่ (อุตรดิตถ์) เป็นต้น เรามักจะพบเห็นต้นจิกนาในพื้นที่ราบชื้น หรือพื้นที่ลุ่มหรือตามริมแม่น้ำลำคลอง หนอง บึง เป็นเสียส่วนใหญ่ ไม่บ่อยนักที่เราจะเจอบนพื้นที่ดอน หรือในพื้นที่ ที่ไม่มีน้ำขัง

การที่พบเจอต้นจิกนาในพื้นที่ไร่อ้อยนั้น ไม่ใช่เรื่องความบังเอิญหรือความผิดพลาดของต้นจิกนา ที่มาเลือกเกิดที่นี้ แต่ด้วยสภาพพื้นที่ที่เปลี่ยนไปจากเมื่อก่อน ย้อนไปสัก 50 ปี เคยเป็นพื้นที่ราบลุ่ม เป็นหนองน้ำ มีน้ำไหลผ่าน น้ำจากภูเขา แต่ปัจจุบันมีโรงเลี้ยงไก่มาสร้างปิดกั้นเส้นทางน้ำที่ไหลมาจากภูเขา ต้นจิกนาที่อยู่บริเวณนี้เลยกลายพันธุ์ เป็นต้นจิกดอนเสียแล้ว


จะด้วยเหตุผลของการปรับตัวตามสภาพสิ่งแวดล้อมของต้นจิก ภาพในอดีตที่เคยเจอนั้นก็คือ ถ้าพบเจอที่ริมน้ำ มักจะเรียกว่า ต้นจิก ซึ่งมีลักษณะลำต้นมักเป็นปุ่มปมและเป็นพูทั่วไป ลำต้นมักจะไม่ค่อยสูง ยอดใบมักจะเป็นสีน้ำตาล ซึ่งแตกต่างจากต้นจิกที่พบบนที่ดอน ลำต้นมักจะตรง ยอดใบมักจะเป็นสีเขียว และที่สำคัญมักจะพบผล ซึ่งมีลักษณะทรงกลม มีสันเป็นเหลี่ยม 4 สัน ส่วนดอกนั้นจะเป็นสีขามอมแดง มีกลิ่นหอมอ่อนๆ ออกเป็นช่อแบบช่อกระจะที่ปลายกิ่ง ช่อดอกห้อย

ที่น่าแปลกว่าทำไม ต้นจิกนาที่พบบริเวณริมน้ำถึงมีลำต้นไม่สูง และแถมลำต้นยังคดๆงอๆ เสียอีก สันนิษฐาน ได้ว่าน่าจะเกิดจากการที่ยอดของต้นจิกนานั้นถูกเก็บไปใช้ประโยชน์ บ่อยๆ จึงทำให้ต้นจิกนาที่พบนี้ มีลำต้นไม่สูงนัก ไม่เห็นดอก เลยทำให้เราไม่เห็นผล ขณะที่ต้นจิกนาที่พบบนที่ดินดอนนั้น ลำต้นสูง มีดอกให้ชม เมื่อถึงฤดูออกดอกในเดือนเมษายน ถึง เดือน พฤษภาคม มักจะมีผลให้ดู

ในไร่อ้อยที่พบเจอต้นจิกนานั้น ลำต้นไม่สูงมากนัก เพราะว่าต้องถูกคมมีดของคนงานตัดอ้อย แทบทุกปีเลยไม่มีโอกาสได้โตเกิน 2 เมตร เวลาที่จะไปเก็บยอดจิกนา มากินสักครั้ง ก็แสนยาก เพราะว่าอยู่ลึกเข้าไปในไร้อ้อยเกือบร้อยเมตร เวลาที่ต้นอ้อยโตและมีวัชพืชขึ้นสูง ก็จะต้องรอ รอเมื่อถึงฤดูตัดต้นอ้อยส่งโรงงานโน้น ถึงจะได้กินยอดจิกนา ที่รอคอยมาทั้งปี แต่ก็คุ้มค่าเมื่อได้มีโอกาสชิม รสชาติมัน ฝาด ขมนิดๆ กับเพื่อซี่เจ้าปลาร้าสับ…อร่อยแซบๆๆๆ

ไม่ว่าต้นจิกนา ที่เจริญเติบโตตามริมแม่น้ำ ลำคลอง หนอง บึง หรือต้นจิกนา ที่เราพบเห็นในไร่อ้อย ต่างสภาพสิ่งแวดล้อม ต่างสภาพพื้นที่ ต้นจิกนาก็ยังเป็นต้นจิกนา รสชาติยังเหมือนเดิม คุณค่าทางอาหาร คุณค่าทางยา ยังไปเปลี่ยนแปลง สมแล้วที่เราจะเรียก ต้นจิกนา ว่า ไม้สารพัดประโยชน์ตัวจริง